عوامل رافع مسئوليت كيفري را مي‌توان به عنوان دفاعيات شخصي در نظر گرفت كه مرتكب فعل مجرمانه شده است اين شخص در صورتي كه بتواند با استناد به اين عوامل اثبات كند كه در زمان ارتكاب جرم توانايي تشخيص غير قانوني بودن عملش را نداشته است با وجود اينكه وصف مجرمانه رفتار او همچنان باقي مي‌ماند، مجازات نمي‌شود چراكه عنصر رواني يا به عبارتي قدرت تشخيص در زمان ارتكاب جرم وجود نداشته است.

معناي رافع مسئوليت چيست؟

وقتي از عوامل رافع مسئوليت صحبت مي‌كنيم منظورمان عواملي است كه از طريق اثبات آن‌ها ديگر مجازاتي براي شخص مجرم در نظر گرفته نمي‌شود و در اين صورت  او در خصوص فعل مجرمانه‌اي كه انجام داده است مسئوليت كيفري نخواهد داشت.

عوامل رافع مسئوليت كدام اند؟

عوامل رافع مسئوليت به دو گروه تقسيم مي‌شوند. يكي از آن‌ها علل تام رافع مسئوليت است كه شامل صغر، جنون و اجبار مي‌شود و ديگري علل نسبي رافع مسئوليت مي‌باشد كه عبارت است از  بيهوشي، مستي و اجبار كه در ادامه به بررسي آن‌ها مي‌پردازيم.

1- عوامل رافع مسئوليت | صغر

همان طور كه در ماده 147 قانون مجازات اسلامي بيان شده است سن بلوغ دختران 9 سال تمام قمري مي‌باشد در حالي كه در خصوص پسران اين سن 15 سال تمام قمري در نظر گرفته شده است. مطابق اين ماده اشخاصي كه در گروه سني پايين‌تر قرار مي‌گيرند، صغير محسوب مي‌شوند. در واقع ما دو نوع صغير داريم، صغير مميز و صغير غير مميز، تفاوت اين دو از لحاظ قدرت تشخيص است. به عبارت ديگر افراد صغير نمي‌توانند تشخيص بدهند كه فعل ارتكابي از سوي آن‌ها  جرم است و تبعاتي دارد، بنابراين شرايط سني شخص مرتكب مي‌تواند از عوامل رافع مسئوليت كيفري باشد كه با استناد به آن شخص مجرم معاف از كيفر مي‌گردد. در ادامه اين دو گروه را مورد بررسي قرار مي‌دهيم.

صغير غير مميز

صغير غير مميز شخصي است كه نمي‌تواند خوب را از بد تشخيص دهد و به اصطلاح فاقد قدرت تشخيص است در واقع او متوجه ماهيت و تبعات فعل مجرمانه نمي‌باشد و با استناد به فقه بايد بگوييم كه منظور از صغير غير مميز كودكان زير هفت سال مي‌باشد.

صغير مميز

منظور از صغير مميز گروه سني بالاي هفت سال است. به عبارت ديگر از اشخاصي صحبت مي‌كنيم كه زير سن بلوغ قرار مي‌گيرند، توجه كنيد كه آن‌ها تا حدودي متوجه ماهيت و تبعات فعل مجرمانه‌اي كه انجام مي‌دهند هستند به همين دليل قانون گذار شرايط ويژه‌اي را براي بررسي جرايم آن‌ها در نظر مي‌گيرد.

2- عوامل رافع مسئوليت | جنون

جنون در واقع حالتي است كه به موجب آن در قواي ادراك شخص اختلال به وجود مي‌آيد، شخصي كه دچار جنون است مجنون ناميده مي‌شود و از منظر حقوقي مجنون شخصي است كه دچار فساد عقل است هم چنين مجانين در گروه محجورين قرار مي‌گيرند و محجورين اشخاصي هستند كه به حكم قانون نمي‌توانند به شكل مستقل امور خود را اداره كنند؛ جنون شخص از عواملي است كه عنصر رواني يا به عبارت ديگر قدرت تشخيص را از بين مي‌برد و شخص توانايي تشخيص اينكه عمل ارتكابي از سوي او جرم است را از دست مي‌دهد به همين دليل جنون از عوامل رافع مسئوليت كيفري به شمار مي‌رود.

با استناد به ماده 140 قانون مجازات اسلامي، مسئوليت كيفري زماني براي شخص ايجاد مي‌شود كه او در حين ارتكاب جرم بالغ، عاقل و صاحب اختيار باشد، همچنين به صراحت در ماده 149 قانون مجازات اسلامي اشاره شده است كه اگر مرتكب در زماني كه جرم را انجام مي‌دهد دچار اختلال رواني باشد به شكلي كه از خودش اراده نداشته باشد يا به عبارت ديگر فاقد قوه تميز باشد مجنون محسوب مي‌شود و در اين صورت است كه او مسئوليت كيفري ندارد.

جنون دائمي

جنون دائمي به حالتي اطلاق مي شود كه در آن شخص مجنون پيوسته با اين اختلال درگير است و در واقع حالتي كه او به آن دچار شده است قابليت انقطاع ندارد و به طور مستمر در جريان است؛ بنابراين بايد سلامت عقلي مرتكب جرم بررسي شود تا در صورت امكان مسئوليت كيفري از او رفع گردد.

جنون موقت

جنون موقت و ادواري حالتي است كه در آن شخص مجنون مدتي را در حال افاقه و مدت ديگر را درحالت جنون سپري مي‌كند، در واقع اين نوع از جنون، مستمر و دائمي نيست دقيقاً برخلاف جنون دائمي كه در آن شخص پيوسته در حالت جنون قرار داشت. 

توصيه مي كنيم تاثير جنون قاتل در مجازات كيفري را بخوانيد.

3- عوامل رافع مسئوليت | اشتباه

از ديگر مواردي كه با استناد به آن مي‌توان مسئوليت كيفري را برطرف كرد اشتباه مي‌باشد كه خود انواعي دارد و ما در ادامه به بررسي آن مي‌پردازيم.

اشتباه حكمي

جهل به حكم در دو شكل مورد بررسي قرار مي‌گيرد در مواردي ممكن است شخصي كه مرتكب جرم شده ادعا كند كه نسبت به نوع مجازات جاهل بوده است در اين صورت مسئوليت كيفري از شخص رفع نمي‌شود؛ اما در مواردي اين امكان وجود دارد كه شخص مجرم ادعا كند كه نسبت به جرم بودن فعلي كه مرتكب آن شده است جاهل بوده است در صورت تحقق چنين موقعيتي بايد ميان جرائم حدود و غير از آن تفاوت قائل شد. به اين شكل كه اگر در جرائم حدود شخص به جرم بودن عمل ارتكابي آگاه نباشد، جهل او از عوامل رافع مسئوليت كيفري در نظر گرفته مي‌شود.

ولي در ساير جرائم به غير از جرائم حدي جهل شخص مسئوليت كيفري را رفع نمي‌كند مگر اينكه كسب علم در اين خصوص عادتاً براي او ممكن نباشد و يا اين كه جهل مجرم در شرع به عنوان يك عذر قابل پذيرش باشد.

 اشتباه موضوعي

توجه كنيد كه اشتباه موضوعي در خصوص نفس عمل مجرمانه است و به اين شكل عمل مي‌كند كه قصد را در جرائم عمدي از بين مي‌برد و زماني كه قصد از بين برود فعل مجرمانه تحقق پيدا نمي‌كند بنابراين اشتباه موضوعي از مواردي است كه به موجب آن مسئوليت كيفري رفع مي‌شود.

توصيه مي كنيم مقاله اشتباه حقوقي را مطالعه نماييد.

4- عوامل رافع مسئوليت | اجبار

موقعيتي را تصور كنيد كه در آن يك شخص تحت فشار بيروني يا دروني فعل مجرمانه‌اي را انجام مي‌دهد در صورتي كه فشارهاي بيروني و دروني وارد شده به شخص عادتاً قابل تحمل نباشد و همچنين خطري كه شخص را تهديد مي‌كند يك خطر قريب الوقوع باشد به نحوي كه راهي جز ارتكاب فعل مجرمانه براي شخص باقي نماند و همچنين در صورتي كه فعل مجرمانه حاصل خطاي قبلي شخص نباشد در اين صورت است كه اجبار موجب مي‌شود تا مسئوليت كيفري رفع گردد.

اما اجبار و اكراه در همه موارد رافع نيست. براي مثال در قتل ادعاي اكراه و اجبار پذيرفته نيست.

توصيه مي‌كنيم مقاله دفاع مشروع را نيز در همين راستا مطالعه نماييد.

5- عوامل رافع مسئوليت | مستي

اگر شخصي به قصد ارتكاب جرم از مشروبات الكلي استفاده كند در اين صورت نه تنها مسئوليت كيفري از او رفع نمي‌شود بلكه براي مصرف مشروبات الكلي و ارتكاب فعل مجرمانه مجازات مي‌گردد. اگر شخص از مشروبات الكي استفاده كرده باشد ولي نه به قصد ارتكاب جرم، در اين مورد مستي رافع مسئوليت كيفري است زيرا تحت شرايطي مشروبات الكلي شخص را فاقد اراده و قصد كرده است و همانطور كه اشاره شد در صورتي كه با فقدان عنصر رواني روبه رو باشيم مجرم ديگر مجازات نمي‌شود.

6- عوامل رافع مسئوليت | بيهوشي

اگر شخص در حالت خواب و بيهوشي مرتكب فعل مجرمانه شود بايد اين مورد را بررسي كرد كه آيا شخص عالم به اين موضوع بوده است كه امكان دارد در اين حالت مرتكب جرم شود يا خير، در صورتي كه عالم نباشد خواب و بي هوشي رافع مسئوليت كيفري مي‌گردد ولي در صورت آگاه بودن به چنين امري مسئوليت كيفري از او رفع نمي‌شود.

نكات عوامل رافع مسئوليت كيفري چيست ؟

عوامل ذكر شده عواملي هستند كه مسئوليت كيفري اشخاص را رفع مي‌كنند و اين در حالي است كه مسئوليت مدني به قوت خودش باقي مي‌ماند و شخص مجرم بايد جبران خسارت كند؛ اگر وكيل متهم يا خود متهم مدعي وجود عوامل رافع مسئوليت باشند  بار اثبات اين موضوع بر عهده آن‌ها است چراكه قانون اصل را بر مسئوليت افراد مي‌گذارد. توجه كنيد كه اين موضوع با توجه به حساسيت و تأثير بسياري كه بر وضعيت اشخاص دارد مستلزم دريافت مشاوره‌هاي حقوقي مي‌باشد.

براي دريافت اطلاعات بيشتر در خصوص عوامل رافع مسئوليت، به كانال تلگرام حقوقي وكيل دات كام مراجعه نماييد . كارشناسان مركز مشاوره حقوقي وكيل دات كام نيز آماده‌اند تا با ارائه خدماتي در زمينه مشاوره حقوقي تلفني وكيل دات كام به سوالات شما عزيزان پيرامون عوامل رافع مسئوليت پاسخ دهند .

:: بازديد از اين مطلب : 3